Od "Drakuli" do "Czystej krwi". Ewolucja motywu wampira

Wampir to istota fantastyczna o ludzkiej postaci i charakterystycznych wydłużonych, ostrych kłach. Jest prawie nieśmiertelna dzięki pożywianiu się ludzką krwią. Każdy zna ją z książek, bajek, filmów czy też opowiadań. 


Wampir to fantazmat, który nie tylko odpycha, odstrasza ludzi, ale także, wbrew pozorom ich przyciąga. Jak pisze Maria Janion mit wampira uchodzi za jeden z najbardziej powszechnych i wiecznotrwałych¹. Początek owego mitu upatruje się w bogatych i niepokojących wyobrażeniach tworzonych przez kulturę strachu ². Mit ten towarzyszył człowiekowi od czasów najdawniejszych i wraz z innymi "straszydłami" inspirowany był osobliwą potrzebą egotyzmu. Świadczą o tym chociażby pierwiastki ludzkie zawarte w konstrukcji tych postaci, a także to, że łakną one właśnie krwi, której krążenie umożliwia człowiekowi żywotność organizmu.

Pochodzenie wampirów według wierzeń słowiańskich upatruje się w niepogrzebanych zwłokach³. Zmarli mogli stać się wampirami m. in. jeśli ktoś przeklął ich za życia lub gdy ich zwłoki zostały sprofanowane. Po transformacji ciała posiadały niezwykłą moc. Wampiry mogły przybierać postaci nietoperzy czy też innych zwierząt i odznaczały się nadludzką siłą. Największe niebezpieczeństwo wśród ludzi siały ze względu na swój sposób żywienia się, bowiem brutalnie wysysały z człowieka krew. Taki wizerunek wampira spopularyzowały przede wszystkim XIX-wieczne powieści, które skrzętnie ubrały w fabułę, wcześniej swobodnie krążące, podania i legendy. Za jeden z najistotniejszych tekstów kultury, obracających się wokół tego tematu, uchodzi powieść "Dracula" autorstwa Brama Stokera. Wampir jest tam opisany jako jednostka potężna, o której powieściowy znawca wampirów – Van Helsing – wypowiada się w następujący sposób:

Wampir znany jest wszędzie, gdzie żyją ludzie[...]. Wampir nie może umrzeć tylko dlatego, że czas upływa; żyje, jak długo może żywić się krwią żywych istot⁴

Helsing potwierdza zatem legendarną wampirzą nieśmiertelność, która podtrzymywana jest poprzez żywienie się krwią. Jak stwierdza Maria Janion, Stoker czyni ze swego bohatera – Drakuli – ucieleśnienie wszelkiego zła i stylizuje wręcz na antychrysta⁵.

Główny bohater powieści, owe ucieleśnienie zła, to hrabia ze starego rodu zamieszkały w Transylwanii. Jego dom to mroczne zamczysko, które odstrasza okoliczną ludność. Jako wampir aktywnie spędza tylko noce, a w dzień zaś śpi w skrzyni wypełnionej ziemią. Gdy tylko zapadnie mrok rozpoczyna polowanie na swoje ofiary by zdobyć życiodajną dla niego krew. Drakula miał wyjątkowo zimną i bladą skórę, przypominającą bardziej trupią niż ludzką, i wyglądał jak wysoki starzec, gładko ogolony, z wyjątkiem długich, siwych wąsów, od stóp do głów ubrany na czarno.⁶ Jego ludzki wygląd zmieniał się jednakże gdy odsłaniał swą prawdziwą twarz:

Nie da się opisać tego wyrazu nienawiści, chęci mordu i piekielnej wściekłości połączonej z ogromnym zaskoczeniem, który pojawił się na obliczu hrabiego. Jego woskowata twarz stała się zielonożółta; wyraźnie widać było płonące oczy, a czerwona blizna odcinała się na tle bladego czoła niczym pulsująca rana.⁷

Hrabia jawi się jako mściwa bestia, która pełna jest agresji i nienawiści. Upodabnia się do drapieżnika z czerwonymi oczami. W chwili przemiany jest zezwierzęcony, o czym świadczy także to, że jego dłonie pokryte są włosiem.

Drakula, jako postać niezwykła, posiada oczywiście magiczne właściwości: tak jak w legendach potrafi przybierać różne formy, nie rzuca odbicia w lustrze, może rozpływać się w powietrzu i dodatkowo nie obejmują go ludzkie potrzeby fizjologiczne. Unicestwić można go za pomocą drewnianego kołka wbitego w serce. Ofiary Drakuli potrafią w pewien sposób komunikować się z nim psychicznie - ugryziona Mina jest zdolna umysłowo łączyć się z wampirem i przewidywać niektóre jego posunięcia.

Poprzez powieść Stokera postać wampira stała się niezwykle nośnym motywem w późniejszej literaturze jak i kulturze. Tekst do czasów współczesnych doczekał się kilkunastu adaptacji filmowych⁸ i przyczynił się do popularyzacji sylwetki wampira we współczesnej kulturze. Jak pisze Maria Janion:

W naszej epoce powszechność mitu wampira została potwierdzona przez najbardziej uniwersalną ze współczesnych sztuk- przez film. Filmy o Draculi i innych wampirach, a także o kobietach fatalnych, zwanych wampami, idą w setki. Już nie trzeba udawać się na rozstaje drogi, aby spotkać mrowie wampirów. W masowej kulturze amerykańskiej wykształciła się cała ogromna dziedzina twórczości wampirycznej; obejmuje ona popularne filmy, powieści, gry komputerowe. Można powiedzieć, że opowieść o wampirach tworzy alternatywną historię ludzkości, w której śmierć i zmartwychwstanie uzyskują własną odrębną wykładnię. Z tego też względu łączą się w niej pierwiastki folkloru, dziewiętnastowiecznej kultury popularnej, dwudziestowiecznej kultury masowej oraz kultury wysokiej. Ta mieszanka rozmaitych motywów  i inspiracji wyraża się częstokroć w kiczu, zarówno w dziedzinie literackiej, jak i kinograficznej. Kiczu - to znaczy użycia motywów wampiryzmu nie przetrawionego w tyglu sztuki, nie poddanego obróbce artystycznej, lecz często pożytkowanego jedynie dla budzenia grozy i przerażenia oraz wzmagania tych efektów za wszelką cenę^9.

Obecnie motyw ten jest tak bardzo eksploatowany, że czasem wampir zostaje wrzucony we współczesne realia tracąc swą legendarną "otoczkę". Konkretni twórcy ubierają go w mityczne cechy zmieszane z tymi wymyślonymi przez nich, tym samym przechodząc w sferę tzw. kiczu. Szczególnie jest to realizowane w powieściach, w produkcjach filmowych, a także w serialach. Popularnością cieszą się takie tytuły jak : Pamiętniki wampirów, Tajemnice Valmont, Buffy: postrach wampirów, czy też Czysta krew.

Ostatni z wymienionych seriali, to amerykańska produkcja zainicjowana w 2008 roku. Serial powstał na podstawie cyklu powieści Charlaine Harris The Southern Vampire Mysteries, która w głównej mierze opowiada o Sookie Stackhouse będącej barmanką-telepatką z Louisiany. W powieści, jak sam tytuł wskazuje, znaczną rolę grają właśnie wampiry, co odpowiednio zekranizowane zostało w serialu. Pierwszy sezon produkcji zyskał uznanie krytyków i zdobył kilka nagród, m. in. Złoty Glob i nagrodę Emmy.

Fabuła serialu rozpoczyna się w dwa lata po wynalezieniu, przez japońską firmę, syntetycznej krwi. Wynalazek ten przyczynił się do "ujawnienia" wampirów i koegzystowania w świecie przeciętnych śmiertelników. Oba gatunki, ludzki i "wampirzy", mają swoich sprzymierzeńców i przeciwników, co prowadzi do licznych spięć. Największy problem pojawia się jednak we wpisanym w naturę wampirów, pociągu do ludzkiej krwi, która jest mimo wszystko bardziej pożywna niż ta sztuczna.

"Czysta krew" rewolucyjnie podchodzi do omawianego motywu. Wampir poza czysto obligatoryjnymi cechami, które posiadał już Drakula, ukazany jest dodatkowo w nowym świetle. Największą zmianę wprowadza syntetyczna krew będąca substytutem wcześniejszego wampirzego pożywienia, a mianowicie krwi ludzkiej. Według słownika Kopalińskiego krew jest symbolem m. in. oczyszczenia, ofiary, pociągu płciowego ale przede wszystkim życia¹⁰. Wampir pożywiając się krwią, jako istota martwa, ma świadomość obecności "żywego" w sobie. Wprowadzenie zatem wątku krwi syntetycznej, sztucznej, czyni ze strasznego, siejącego śmierć wampira, istotę podtrzymywaną przy życiu płynem powstałym w naukowych laboratoriach. Fakt ten obdziera całkowicie groźnego upiora z jego docelowej funkcji, a w pewien sposób nawet spycha do "kategorii śmieszności". Jest marionetką w rękach naukowców. Dodatkowo komiczny wydaje się obraz wampira siedzącego w pubie z kuflem świeżej True Blood w ręku¹¹. Wśród sceptycznych odbiorców serialu śmiech wywołują także wampirze kły, które działają jak automatyczna zabawka – wysuwając się na zawołanie¹².

W serialu nie brakuje oczywiście wampirów gardzących sztucznym pokarmem, co ratuje ich tradycyjny wizerunek. Mimo tego, że walczący o prawa dla wampirów, zapewniają o ich całkowitym wegetarianizmie, to w wampirzym społeczeństwie zachowało się jeszcze wiele drapieżników, które w brutalny sposób obchodzą się z ludźmi. Dodatkowo True Blood wzbogaca czynność picia krwi w aspekty seksualne. "Kąsanie" i pożywianie się krwią stanowi pewnego rodzaju rytuał, który niesie za sobą liczne doznania erotyczne, co ciekawe, dla obu stron.

Istotna w tym wypadku jest symbolika krwi, która nie ogranicza się tylko do tej wyżej opisanej. W basenie Morza Śródziemnego krew służyła do sporządzania miłosnych napojów, co m. in. stało się podstawą do kulturowego rozumienia krwi jako afrodyzjaku. Takie też znaczenie ma ona w serialu, gdzie picie krwi jest nieodłącznym elementem wampirzo-ludzkiego stosunku seksualnego. Zazwyczaj stosunki te są pełne perwersji, sadomasochizmu i przelane krwią zarówno ludzką jak i wampirzą. Ta druga uchodzi do rangi narkotyku, który wzmaga wszelką percepcję zewnętrznych bodźców. Świadczy o tym chociażby, wątek pojawiający się w pierwszym sezonie serialu, w którym to nierozgarnięty Jason Stackhouse dla zdobycia V¹³ więzi jednego z wampirów, systematycznie spuszczając z jego żył "magiczny trunek". To właśnie m. in w celu szukania wrażeń ludzie, szczególnie Ci młodzi, dążą do kontaktów ze światem wampirzym, a bliższe więzi z poszczególnymi jednostkami, dla zdobycia szlachetnego V, są jak najbardziej pożądane. Posiadanie takiego bogactwa sprawia, że paradoksalnie, to człowiek staje się niebezpieczny dla wampira. Widać to także już w pierwszym odcinku serialu, kiedy to, jeden z głównych bohaterów, Bill Compton, zostaje porwany przez łowców wampirzej krwi, którzy poddają go torturom stapiając jego skórę śmiercionośnym dlań srebrem. Poprzez takie sceny człowiek ukazany jest jako istota zdolna do gorszych poczynań niż najstraszliwszy niegdyś upiór. Następuje tutaj zachwianie mitycznego pojmowania wampira, a w tych skrajnych wypadkach nawet zamiana miejsc obu postaci. 

Postać wampira, już w pierwszych gotyckich powieściach, była nierozerwalnie wiązana z erotyzmem. Maria Janion tego rodzaju stosunki nazywa patologią seksualną dochodzącą do sadystycznych rozkoszy których doznają nekrofile i nekrosadyści¹⁴. Mimo to, że kąsanie i ssanie pozostaje także "namiętnym" pocałunkiem śmierci w Draculi, seksualność w obu dziełach jest nieco odmienna. Stoker przedstawił Draculę jako eleganta pełnego seksualnej żądzy, której nie mogły oprzeć się nie tylko kobiety, ale i mężczyźni. Według Stephana Kinga autor ożywił wampirzą legendę dzięki temu właśnie, że stworzył postać wręcz rozsadzaną przez energię seksualną¹⁵. Na konotacje seksualne wpływa przede wszystkim scena, w której to hrabia zmusza Minę do picia jego krwi. Maria Janion zwraca uwagę na to, że samo kąsanie jest porównywalne do stosunku płciowego, a krew stanowi "ekwiwalent nasienia"¹⁶.

Różnicą w obu ujęciach jest z całą pewnością to, że Czysta krew podchodzi do seksualności jawnie i bezpośrednio. Picie krwi jest wyposażone w erotyczne aspekty, jednakże cały stosunek nie ogranicza się tylko do tej czynności. W Draculi z kolei temat ten został przedstawiony w sferze symbolicznej. Sam wampir był ucieleśnieniem wszelkich amoralnych czynów, które były tak krytykowane w świecie ówczesnym autorowi powieści. Tekst został napisany w epoce wiktoriańskiej, poprzez co wiele treści Stoker przekazywał poprzez symbole. Konwencja wymagała tego by przedstawiciel dominacji seksualnej i pożądania był także symbolem wszelkiego zła i diaboliczności. We współczesnych czasach następuje odkrywanie tego, co wcześniej podlegało tabuizacji, co prowadzi to do tak bezpośredniego obrazowania scen seksualnych na ekranie. Epatowanie seksem w Czystej krwi wiąże się zatem z mentalnością społeczeństwa stanowiącego potencjalnych odbiorców serialu.

"Czysta krew" podejmuje także, jakże modny w ostatnich latach, temat homoseksualizmu. Wampiry mają swą określoną orientację seksualną, którą mogą bez skrępowania ujawniać w towarzystwie elitarnego klubu dla wampirów – Fangtasia. Pojawiają się także interpretacje serialu jako pewnego rodzaju propagowanie ogólnej tolerancji dla wszelkich mniejszości seksualnych¹⁷.

Istotną kwestią w opisie kreacji wampira jest także to, jak spędza on noc i jakie działanie wywierają na niego promienie słoneczne. Już Bram Stoker, korzystając ze wcześniej krążących podań, uczynił ze swego Drakuli postać wrażliwą na światło. Gdy do zamku w Transylwanii przybył gość z Anglii, hrabia przebywał z nim tylko po zachodzie słońca, a za dnia znikał w tajemniczych okolicznościach. Dzień dla wampira to czas regeneracji sił. Drakula "sypiał" wtedy w trumnie wypełnionej ziemią bojąc się każdej smugi światła. Gdy wyjechał do Anglii zabrał ze sobą aż pięćdziesiąt "skrzyń z ziemią z zamku¹⁸". Podobnie zachowują się wampiry z serialu Czysta krew. Czasem ich aktywności jest noc, a swoją energię gromadzą zakopując się w ziemi. Jedyna różnica polega na tym, że miejsce ich "spoczynku" nie musi być tak wyjątkowe jak w powieści Stokera¹⁹. Podobieństwo istnieje także w kwestii wrażliwości na światło, bowiem tak jak dla Drakuli, tak i dla wampirów Czystej krwi niesie ono destrukcyjne skutki. Pod wpływem promieni słonecznej ich skóra się spala co prowadzi ostatecznie do ich unicestwienia²⁰.

Poza wyżej wymienionym, istnieje także kilka innych sposobów uśmiercenia wampira. Mimo to, że nie ogranicza go w żaden sposób wiek²¹, nie może liczyć na spokojną ziemską wieczność. Na Draculę niszcząco wpływał czosnek, rzeczy poświęcone, krucyfiks i jak prawił Abraham Van Helsing:

Gałązka dzikiej róży na jego trumnie położona wyjść mu z niej nie pozwala; przestrzelenie trumny święconą kulą jego zabija i on wtedy prawdziwym zmarłym staje się. Wiemy też, że ciało mu kołkiem przebić można i głowę obciąć²².

Czysta krew przejmuje wiele tych legendarnych sposobów na unicestwienie wampira. Podobnie jak w powieści śmiercionośne dla upiorów jest srebro, które jak już wcześniej wspominałam, topi ich skórę. Ludzie w serialu często zakładają srebrne łańcuszki, by wampir nie mógł dostać się do ich szyi. Podobnie rzecz się ma z drewnianym kołkiem. Ponadto wampir może obawiać się także całkowitego wyzbycia się krwi. Dodatkowo w jednym odcinku Bill próbuje unicestwić Erica poprzez zalanie go cementem, jednakże sposób ten nie wydaje się skuteczny, gdyż próba morderstwa się nie udaje. Inaczej jednak sytuacja wygląda w stosunku do czosnku i przedmiotów religijnych. Człowiek używający tych narzędzi jako broni, w Czystej krwi, może czuć się bezbronny. Serialowe wampiry są całkowicie odporne na wszelkie symbole religijne oraz czosnek. "Pierwotny wampir", według chrześcijan, bał się krucyfiksu, ze względu na swoje potępienie i odwrócenie się od Boga. Wampir zatem, przedstawiany jako kumulacja wszelkiego zła, bał się wszystkiego co symbolizowało świętość. Współczesny obraz jednakże odbiega od tej konwencji, czego dowodem jest wspomniana wyżej odporność. Wampir wrzucony we współczesne społeczeństwo, które charakteryzuje wielokulturowość, a także wielowyznaniowość, nie może lękać się symbolu tylko jednego wyznania. Mimo to, że w True Blood pojawia się wątek przedstawiający działalność skrajnie prawicowego kościoła Fellowship of the Sun, który namawia do walki z wampirami, ogólnie te "upiorne" środowisko spotyka się z szeroką akceptacją. Przez takie ustawienie akcji serial ten niesie treści traktujące pośrednio o specyficznie rozumianej wolności, pseudo demokracji oraz amerykańskim fanatyzmie religijnym²³. Przedstawienie dwóch koegzystujących gatunków przyczynia się do ujawnienia sytuacji politycznej i religijnej. Jak wspomina sam scenarzysta i producent serialu, Allan Ball:

Ludzie, szczególnie w Stanach, wykorzystują religię do najbardziej niemoralnych celów i tak staje się ona żelaznym młotem faszyzmu. Chodzi o to, że ludzie są tak rażącymi bigotami i faszystami, ale fakt, że chowają się za Jezusem sprawia, że nagle to staje się w porządku.

Dlatego też sprawa przedstawiona jest w serialu tak, a nie inaczej. Pastor zdradza żonę i kieruje nim nienawiść do pełnoprawnego wampirzego obywatela, który stał się jego bliźnim, tłumacząc to odpowiednio obłudnymi argumentami. W kwestii obrony przed wampirem i jego unicestwieniu nie ma zbyt dużych dysonansów, między obrazem z serialu a tym mitycznym. Podobnie jest także z nadprzyrodzonymi zdolnościami tych upiornych stworzeń.

Wampiry posiadają możliwości, które wręcz łamią prawa fizyki. Dracula potrafi kontrolować pogodę, na życzenie zmienia się w zwierzęta, potrafi rozpływać się w powietrzu, szybko przemieszczać się z miejsca na miejsce i posiada ponadprzeciętną siłę fizyczną. Może się zmniejszać i zwiększać, włada wszystkimi zmarłymi znajdującymi się w pobliżu i potrafi zmieniać się w mgłę. Wampiry z Czystej krwi często posiadają indywidualne, specyficzne dla charakteru i doświadczenia umiejętności. Najczęściej jednak charakteryzuje je ogromna szybkość i przebiegłość. Potrafią także manipulować ludzkimi myślami i błyskawicznie leczyć ludzi za pomocą swej krwi. Ich moc wzrasta wraz z "wampirzym stażem" i nabytym doświadczeniem.

Wampirza krew, która niesie za sobą bardzo wiele znaczeń jak i tajemnic, gra także ogromną rolę w przemianie człowieka w wampira. W Draculi Stokera, rzecz wyglądała prosto: każda "dobrze" ugryziona ofiara hrabi, która przeżyła, mogła doznać transformacji. W True Blood natomiast proces ten jest nieco bardziej skomplikowany. Widzimy to na przykładzie przemiany Jessicy przez Billa²⁴. Przy realizacji tego zabiegu, wbrew pozorom, towarzyszom wampirom liczne moralne wyrzuty związane z pytaniem "zmienić czy nie?"²⁵. Cały proces nie ogranicza się tylko do kąsania człowieka, bo to jak już wcześniej pisałam, należy do sfery "wyuzdanej" przyjemności. Wampir by dokonać przemiany musi całkowicie osuszyć człowieka z krwi, a następnie zaaplikować mu swoją własną. Po tych czynnościach stwórca kładzie się "do ziemi" wraz ze swoją ofiarą i budzą się już jako przedstawiciele tej samej rasy. Stwórca później musi opiekować się swoim "dzieckiem" by nauczyć je "żyć" jak wampir i odpowiednio koegzystować z ludźmi.

Współczesny obraz wampira jednocześnie ma wiele wspólnego i różnego z tym mitycznym. Z całą pewnością skompletowana postać Drakuli z powieści Stokera stanowi podstawę ku ewolucji tego motywu. Przemiana doszła do momentu, kiedy to stwór ten, zaczął jawić się nam jako bardziej ludzki. Wampir nie stoi już na uboczu, nie straszy społeczeństwa, ale jako istota "inna" żyje na równych prawach z człowiekiem. "Dzieci hrabiego Drakuli" nie są już wrogiem, a wręcz przeciwnie, często obiektem westchnień czy przyjacielem. Wśród współczesnego społeczeństwa wiele jest osób, które są do tego stopnia zafascynowane wampiryzmem, że upodabniają się do dawnych upiorów zarówno pod względem zewnętrzności jak i trybu życia. Można by rzec, że tajemnicza blada postać w czarnym płaszczu została obdarta z wszelkich tajemnic i idąc z duchem czasu znudziła się swą strasznością. Wampiry dokonują pewnego coming-outu by współistnieć z ludźmi. W serialu Czysta krew, i nie tylko tym, następuje załamanie stereotypowego postrzegania wampira. Ponadto jego próba wejścia do społeczeństwa jest metaforą otwarcia się człowieka "innego" przed ludzkością. Nie pozostaje on już sam, na peryferiach, w obrębie grubych murów nawiedzonego zamczyska, a wchodzi na pełnych prawach do normalnego ludzkiego życia. Serial zatem, poza czysto sensacyjno- fantastycznymi wątkami wysnuwa, w stronę potencjalnego odbiorcy, pewną naukę moralną – opartą na tolerancji względem drugiego człowieka.

1M. Janion: Wampir. Biografia symboliczna. Gdańsk 2002, s. 7.

2E. Gudowska-Nowak, A. Gagatek: Demitologizacja symboli, czyli o wampirach, nanorurkach i tajemnicach porfiryn. "Foton", nr 93, 2006, s. 22.

3Według wierzeń słowiańskich stwory tego typu nazywano wąpierzami. Patrz: http://pl.wikipedia.org/wiki/
Wampir. Online [dostęp dnia 12.06.2011].

4Cyt. Za: M. Janion: Wampir..., s. 8.

5Tamże.

6B. Stoker: Dracula. Przeł. M. Król. Londyn 1994. s. 17.

7Tamże, s. 288.

8Począwszy od adaptacji z 1922 roku (Nosferatu – symfonia grozy) w reżyserii F. W. Murnau ukazały się m. in następujące ekranizacje: 1931 – Dracula, reż. T. Browning; 1966 – Drakula: Książę ciemności, reż T. Fischer; 1992 – Dracula, reż. F. F. Copolla; 2002 – Dracula, reż. R. Young.

9M. Janion: Wampir...., s. 9-10.

10W. Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa 2006, s. 165-167.

11Syntetyczną krew, w serialu, można kupić niemalże w każdym barze, sklepie czy na stacji benzynowej.

12Opinie takie pojawiły się na forach internetowych. Zwrócono także uwagę na to, że wampiry mają kły w miejscu ludzkich siekaczy. Patrz: http://www.filmweb.pl/serial/Czysta+krew-2008-399264/discussion/Jak+na+razie+najgorszy+serial+HBO.,1631867. Online [dostęp dnia 12.06.2011].

13Tak w serialu nazywana jest wampirza krew służąca jako narkotyk.

14M. Janion: Wampir..., s. 71-72.

15Cyt. Za: S. Włodyga: Wampir w "Kronikach Wampirów" Anne Rice: cz. IV. Online [dostęp dnia 12.06.2011] http://stacjakultura.pl/1,6,3096,Wampir_w_Kronikach_Wampirow_Anne_Rice_cz_IV,3,artykul.html

16M. Janion: Wampir..., s. 38.

17Świadczy o tym chociażby nagroda przyznana produkcji z rąk organizacji The Gay & Lesbian Alliance Against Defamation. Patrz:http://truebloodtv.blox.pl/2011/01/Czysta-Krew-Kolejna-nominacja-dla-serialu.html. Online [12.06.2011].

18B. Stoker: Dracula..., s. 229.

19Dracula mógł spać tylko w ziemi pochodzącej z jego ojczyzny.

20Patrz m. in. Odcinek "Evil is going on" (12), sezon 3.

21 Powieściowy Drakula żył bardzo długo, o czym świadczyły chociażby jego opowieści o dziejach swego rodu i kraju, które opowiadał w tak plastyczny sposób, że można było wnioskować, że sam brał w nich udział. Współczesne wampiry z serialu Czysta krew także się nie starzeją. Gdy poznajemy Billa Camptona ma on 173 lata,a Eric Northman żył jeszcze za czasów wikingów.

22B. Stoker: Dracula..., s. 228.

23R. Ziębiński: "Czysta krew" - wampiry ożywiają martwy sezon. Online [dostęp dnia 12.06.2011] http://www.newsweek.pl/artykuly/sekcje/kultura/czysta-krew---wampiry-ozywiaja-martwy-sezon,40561,1

24Patrz odc. To Love Is to Bury ( 11), sezon 1. Bill musi stworzyć wampira z polecenia wampirzego sądu.

25Ch. Robichaud: Zamienić w wampira czy nie. Moralne aspekty uczynienia z kogoś wampira. W: Czysta krew
i filozofia. Wampiry stają się naprawdę niegrzeczne. Pod red. W. Irwin, G. A. Dunn, R. Housel. Przeł. Katarzyna Schmidt. Warszawa 2010.